ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗΝ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΑΛΕΤΑ
μέσω της ΠΟΙΗΣΗΣ∙ (των ΑΝΔΡΕΑ ΑΡΤΕΜΗ, ΓΙΩΡΓΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ, ΛΥΔΙΑΣ ΛΑΒΔΑ, ΘΑΝΑΣΗ ΑΡΓΥΡΙΟΥ, ΔΗΜΗΤΡΗ ΚΑΡΑΜΒΑΛΗ, ΓΡΗΓΟΡΗ ΧΑΛΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ).
Γράφει η συγγραφέας- μέλος της Διεθνούς Ενώσεως Κριτικών Λογοτεχνίας
Κατερίνα Ν. Θεοφίλη
(ΟΜΙΛΙΑ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗ.
ΤΕΤΑΡΤΗ 29 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2009.
ΧΩΡΟΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ «ΕΝΑΣΤΡΟΝ»)
Επιχειρώ προσέγγιση της διηγηματογραφίας του Κώστα Βαλέτα μέσω ποιητικών αποσπασμάτων σύγχρονων Ελλήνων ποιητών∙ (καθένα απ’ αυτά τα αποσπάσματα, αποκρυπτογραφημένο κατά την αντίληψή μου, ανταποκρίνεται σε ένα στοιχείο της διηγηματογραφικής του κατάθεσης):
1ον )
«Ακολουθώ την απορία του νυστεριού, πως έπρεπε τάχα στα φύλλα των βιβλίων, να υπάρξει πρώτα η τριβή στον καθρέφτη της πειθαρχίας» ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΡΤΕΜΗΣ
Σημαίνει τριβή – εξοικείωση, ενδότερη οπτική στο πειθαρχημένο εγώ μας. Δεν μπορείς να διαβάσεις την ύπαρξη του άλλου, αν πρώτιστα δεν έχεις τριφτεί στο ίδιο το πειθαρχημένο εγώ σου, ώστε με την τριβή να το κάνεις απείθαρχο, να το ελευθερώσεις μέχρι να σου “ομολογήσει” τις ατέλειες απ’ τις οποίες και συντελείται.
Στοιχείο στην διηγηματογραφία του Βαλέτα : Τριβή με το εγώ του, γνώση των προσωπικών ορίων του, της όποιας κοινωνικής πειθαρχίας του. Άρα, αντιλαμβανόμενος το εγώ του, τα δοτά όριά του, προχωρά ποιό κατατοπισμένος στην ανάγνωση των «ορίων» του κόσμου.
2ον )
«Είμαστε κέρινες κούκλες, που ανυποψίαστες σεργιανάμε κάτω απ’τον ήλιο. Κανείς δεν ξέρει, πότε θα λιώσουμε» ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ
Σημαίνει, πως παρά την επίγνωση της υλικής και διανοητικής σύστασης μας, παραμένουμε αδαείς ως προς τον χρόνο της αποσύνθεσης της οντότητας μας. Μια υπόθεση είναι πως δεν διαβάσαμε τα “ψιλά γράμματα” του υπαρξιακού μας συμβολαίου.
Στοιχείο στην διηγηματογραφία του Βαλέτα: Ο ευρηματικός και συνοχικός λόγος του, καθώς θέλει να αναγνώσει “τα ψιλά γράμματα” (γράμματα παγίδα) αυτών των κοσμικών «ορίων», διαστέλει την οπτική του και διαβάζει μεγαλόφωνα τα «απαγορευτικά» τους υποστρώματα, με όση χυδαιότητα, απάτη, διαστροφή, αυτά περιέχουν. Με την αποκάλυψη αυτή, κινδυνεύει ο Βαλέτας, να κατηγορηθεί ως βωμολόχος ή προκλητικός.
Η ουσιώδης ωστόσο διαφορά μεταξύ των συγγραφικών «προκλητικών ακροτήτων» είναι η ίδια, αυτή καθ’ αυτή, σύσταση της πρόκλησης, τα στοιχεία δηλαδή που την συνθέτουν.
Ο Βαλέτας ως ρεαλιστής συγγραφέας, απαξιεί τους νοηματικούς και τεχνικούς περιορισμούς, κι εναποθέτει στο λόγο του, πληθώρα δομικών στοιχείων, παρμένων από όλους τους –ισμούς.
Η επικινδυνότητα αυτού του συγγραφικού είδους, που ρυθμίζει το ρεαλιστικό του προφίλ με βάση στοιχεία εξπρεσιονιστικά, φουτουριστικά, ντανταϊστικά κτλ, είναι το ότι “ενοχλεί” τις απόλυτα πτωτικές ρομαντικές κι ουτοπιστικές τάσεις, τις εμπλεγμένες σε μια ταραχώδη θρησκευτικότητα που τάσσεται υπέρ του εξουσιαστικού ελέγχου των “ορίων” της πραγματικότητας.
Ο Βαλέτας δεν διαπραγματεύεται «όρια», δεν παίζει ένα ηθικοπατροπαράδοτο παιχνίδι και δεν θεωρεί εαυτόν χρισμένον εξ ουρανού, να περιορίσει ή να ανοίξει αυτά τα «όρια». Δεν τον αφορά η ψευδαίσθηση των εξαγνίσεων αυτών των ορίων της πραγματικότητας.
Είναι ένας πολυσυνθετικός καταγραφέας αυτής της πραγματικότητας και διόλου δεν ακολουθεί την «πρόκληση για την πρόκληση». Και αν η πρόκληση προκύπτει στα γραπτά του, είναι απλώς αποτέλεσμα αυτής της καταγραφής των ορίων της πραγματικότητας. Δεν είναι συγγραφέας που ωραιοποιεί, αλλά που ούτε προτίθεται να παραμορφώσει την εικόνα του υπαρκτού μας κόσμου.
Δεν πρόκειται ούτε καν για καταγγελία αυτών των ορίων της πραγματικότητας. Πρόκειται, μάλλον, για μια εικαστική αναδρομή στην εσώτερη πλοκή του κόσμου όπως αυτή προσφέρεται “εξωγενής” σε μια ανώνυμη καθημερινότητα.
Ο Βαλέτας αποδεικνύει συγγραφικά, πως γνωρίζει “εκ βαθέων” την συνθετικότητα της λογοτεχνικής έκφρασης και συνεπώς γνωρίζει ότι: ο εξωραισμός του λόγου, είναι ανηθικότητα όταν διαβρώνει σκοταδιστικά την “φωτογράφιση” της υπαρξιακής ουσίας.
(Στον «λόγο», η απόκλιση είναι τεράστια μεταξύ του “χρωματίζω την εικόνα” με το “καλλωπίζω την εικόνα”. Η καλλωπισμένη λογοτεχνία δεν είναι παρά μια“εξοστεϊσμένη λογοτεχνία” που της έχουν δηλαδή αφαιρεθεί, δια της μεθόδου της πλαστικής προσθετικής, τα οστά κι ο πυρήνας της υπόστασης της. Ο καλλωπισμός των υπαρξιακών νοημάτων, εξυαλώνει το περιεχόμενο του λόγου – δηλαδή μετατρέπει την ουσία του σε διαφανές σώμα - και τον καταντά: διανοητικά αβαρές σώμα)
Ο Βαλέτας “ανδρώνει” τον λόγο του, σπάζοντας το φράγμα της εξωραϊασμένης λογοτεχνίας, η οποία δυσπνοεί στους υποκριτικούς της κανόνες και συρρικνώνεται με ενοχλητικούς νοηματικούς ραχιτισμούς, υποκλινόμενη “χατζηαβατικά” στην ενθρονισμένη “ασαφή ωραιοπάθεια” των εξουσιαστικών δομών.
3ον )
«Η συνείδηση, κυνηγετικό σκυλί γονατίζει στον αφέντη του» ΛΥΔΙΑ ΛΑΒΔΑ
Σημαίνει, πως η συνείδηση μας, αν και συν – είδηση, αντιλαμβάνεται και τρέχει κυνηγώντας το όνειρο, την γνώση, την καλλίτερη συνθήκη ζωής, τελικά υποκύπτει στην εξουσία που είτε την κατασκεύασε σαν συνείδηση, είτε την ελέγχει σαν συνείδηση.
Στοιχείο στην διηγηματογραφία του Βαλέτα: Αφού λοιπόν αντιλαμβανόμενος τα προσωπικά του δοτά όρια, έχει προχωρήσει σε βάθος στην ανάγνωση των «ορίων» του κόσμου, εντοπίζει τον λόγο που αυτά τα «όρια» δεν μπορούν να διασπαστούν, γιατί ακριβώς οι συν –ειδήσεις αν και έχουν την κατάλληλη πληροφόρηση να ανατρέψουν τα «δεδομένα» τους, είναι ή προκατασκευασμένες ή ελεγχόμενες, έτσι που τελικά να γονατίζουν στον αφέντη τους, να παραμένουν δηλαδή εντός ορίων.
4ον )
«Μα μην νομίζεις πως δειλιάζω στους αντίπαλους. Τους σύμμαχους φοβάμαι, εκείνους που ορκιστήκανε, κοντά μου πια να ζούνε» ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΧΑΛΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
Σημαίνει πως το συνειδησιακό πλήγμα δεν το καταφέρνουν οι εχθρικές δυνάμεις, αλλά αυτές που στέκονται πλάι μας παροχικά, προστατευτικά, αφοσιωμένα, έτσι κι έχουν το “προνόμιο” να μας ελέγχουν, να μας καθοδηγούν, να μας διαβρώνουν κι εμείς να είμαστε ανακουφισμένοι, βολεμένοι μέσα στα «όρια» που στο περιοριστικό τους χωρόχρονο - ελέγχοντάς μας - μας προστατεύουν, για να μας χρησιμοποιούν κατά την βούληση των αναγκών τους.
Στοιχείο στην διηγηματογραφία του Βαλέτα: Παρατηρεί τους ήρωες του και προσπαθεί να εντοπίσει, τί λειτουργεί κατασταλτικά, έτσι ώστε τα «όρια» της ύπαρξης τους, ενώ ανοίγουν διανοητικά, δεν μπορούν να ανοίξουν πρακτικά; Εστιάζει τις απαντήσεις του σε ένα πολιτικο-οικονομικό σύστημα, μια δηλαδή πολυσχιδή εξουσία ελέγχου, που προστατεύει εικονικά, παρέχει “δοσολογικά”, κι εκμεταλλεύεται “συνειδησιακά” τους δουλοπάροικους της, δηλαδή τους “ελεύθερους δούλους” της.
5ον )
«Κάτι παράξενες κατοικίες... Μοιάζουν με μνήματα! Απ’τα παράθυρα τους, διακρίνονται ωχρά πρόσωπα νεκρών ενοίκων, που νομίζουν είναι ζωντανοί...» ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΡΓΥΡΙΟΥ
Σημαίνει πως η προλεταριακή δομή της ευτυχίας, περνώντας απ’ το στάδιο της μικροαστικής ενημέρωσης αγαθών ευτυχίας, εξελίσσεται τώρα σε αστή βολεμένη συμπεριφορά επίπλαστων αναγκών και κατακτήσεων που όμως μεταλλάσσεται σε δυστυχία.
Στοιχείο στην διηγηματογραφία του Βαλέτα: Παρατηρεί το τρίπτυχο: δόμηση - εξέλιξη – μετάλλαξη της σχέσης ύλης και συναισθήματος.
Η καταγραφή αυτής της παρατήρής του, γίνεται με τρόπο ευρηματικό και φιλοσοφική σαρκαστικότητα που κυμαίνεται απ’ το «συγκεκριμένο» στο «απρόβλεπτο».
6ον )
«Είναι το κελί μου έξω απ’τη φυλακή, γι’αυτό φοβάμαι» ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΡΑΜΒΑΛΗΣ
Σημαίνει την επίγνωση των απολύτως ελεγχόμενων «ορίων» μας και του βασικού μας κοινωνικού (και όχι ενστικτώδικου) συναισθήματος μας: του φόβου.
Στοιχείο του Βαλέτα: Ανάλυση αυτού του κοινωνικού φόβου και καταγραφή του. Η κατάθεση της στοιχειοθέτησης του κοινωνικού φόβου, συχνά προξενεί στους συγγραφείς μία ανάγκη μελοδραματικών και ρομαντικών τόνων. Αντίθετα ο Βαλέτας, δεν πέφτει σ’ αυτήν την παγίδα του κραυγαλέου συναισθηματικού θρήνου και διατηρεί ως το τέλος της κάθε διήγησής του, τις εσωτερικές εντάσεις των όποιων τραγικών διαπιστώσεών του. Το τραγικό στοιχείο παραμένει στο κουκούλι του και δρα από εκεί, με κινήσεις ευθυμίας, συχνά φιλοσοφικής αταραξίας και σαρκαστικής ψυχραιμίας. Μια υπογείως χλευαστική συμπεριφορά, στις διηγήσεις του, καρατομεί συνειδησιακά τους κερδοσκόπους, καιροσκόπους, υποκριτές, μιας καθόλα “ενταγμένης στο πουθενά” κοινωνίας.
7ον )
«Τί να’φταιξε άραγε και τα βιβλία μείναν αδιάβαστα, με ίδιες σελίδες στο πάτωμα, ανοιχτές; Ίσως να φταίξανε οι λίμνες των δακρύων μας που στην πλημμύρα δεν ενώθηκαν ποτέ. Μπορεί κι εκείνη η φθαρμένη βίζα, που δεν ανανεώσαμε στο τελωνείο των προκλητικών μεταναστεύσεων...» ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΧΑΛΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
Σημαίνει πως δεν μπορείς να χρησιμοποιήσεις την γνώση του εαυτού σου και του σύμπαντος κόσμου, - ακόμα κι αν κατανοήσεις την δομή τους - αν η σκέψη σου, το συμπέρασμά σου, δεν ενωθεί με των άλλων ανθρώπων και κυρίως δεν ρισκάρεις να εμπλακείς στην περιπέτεια μιας προκλητικής μετανάστευσης στο «εγώ» σου αλλά και στο «εγώ» των άλλων.
Στοιχείο στην διηγηματογραφία του Βαλέτα: Κομματιάζει την εικόνα του κόσμου, σε μικρότερες εικόνες ατομικότητας. Παραθέτει δηλαδή μια υπόθεση, ένα θέμα εικονογραφώντας το, αρπάζοντας το κυριολεκτικά μέσα από την ίδια του την εστία δράσης, το εξετάζει περιστροφικά, καταγράφει τις πτυχές του, εναποθέτει τις πολλές οπτικές που αυτό παρατηρείται απ’ το σύνολο των άλλων. Δηλαδή, καθώς κομματιάζει την σύνθεση του κόσμου, παρατηρεί το ένα κομμάτι πώς συμπεριφέρεται στο άλλο και πώς κρίνεται απ’ το άλλο.
8ον )
«Να δεις που θα κλάψουμε κι εμείς... για το ύψος που κάποτε αγαπήσαμε» ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΧΑΛΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
Σημαίνει υπαρξιακό ύψος. Αφορά στο συνειδητό, αλλά κι υποσυνείδητο «όριο» μας.
Στοιχείο στην διηγηματογραφία του Βαλέτα: Διαβρώνει τα στεγανά. Δεν κραυγάζει, δεν ηθικολογεί. Δεν συμβουλεύει. Τέλος σταματά την διήγησή του χωρίς να υποδείξει ποιό κατά την κρίση του είναι το σωστό ή το λάθος. Εδώ ο αναγνώστης καλείται να αποφασίσει, να επιλέξει, ακόμα και να κατανοήσει. Ο Βαλέτας με την μέθοδο της «εξουθένωσης των αισθήσεων» συγγράφει τα «όρια» της εικόνας του κόσμου και με υπόγειο τρόπο προτρέπει τον αναγνώστη να «καταλάβει» ή ακόμα και «να μην καταλάβει». Δεν επεμβαίνει στην αντίληψη του αναγνώστη, ούτε με διδαχές, ούτε με παροχές συναισθηματικών κρεσέντων, αλλά, τον προειδοποιεί πως θα πληρώσει το τίμημα, για το «ύψος» που είτε δεν έφθασε, είτε έφθασε και έχασε, είτε στάθηκε σ’ αυτό, χωρίς να μπορεί πάνω του να ισορροπήσει.
Το βέβαιον είναι πως... «θα κλάψουμε για το ύψος που αγαπήσαμε»
Σας ευχαριστώ
Κατερίνα Ν. Θεοφίλη
.jpg)